Bağırsaq ikinci beynimizdir
Niyə bağırsağı ikinci beyin adlandırırlar?
Bağırsağımız və beynimiz arasında vacib bir əlaqə olduğunu bilirdinizmi? Bəs niyə bəzi mütəxəssislər bağırsağı ikinci beyin adlandırırlar?
19-cu əsrin ortalarında Alman Nevroloq Dr. Leopold Auerbach beyin-bağırsaq əlaqəsini gündəmə gətirdi… O bağırsaqdan hissəciklər götürüb araşdırmağa başladı. Bu müayinə nəticəsində bağırsaq divarında iki qatlı sinir hüceyrələri şəbəkəsi aşkar edildi. Daha sonra İngilis həkimlər William Bayliss və Ernest Starling Auerbach’ın araşdırmasından xəbərdar olub, bu mövzuda daha ətraflı araşdırma aparmağa başladılar… Bu günə qədər davam edən araşdırmalar bir sual doğurur:
Bağırsaq ikinci beyindir?
Beyin və bağırsaq arasındakı əlaqə nədir? Bağırsaq ikinci beyindir?
Bağırsaqların mərkəzi sinir sistemi ilə əlaqəsini təmin edən sinir sisteminə “Enteric Sinir Sistemi” deyilir.
Bu sistemdə təxminən 500 milyon neyron var. Bağırsaqlar sinir sistemi, beyin kimi, ikinci beyin hesab edilən davranış və mənəvi tarazlığımıza təsir göstərən bir sistemdir. Beyinlə oxşar xüsusiyyətlərə sahib olan bağırsağın sinir sistemi həm müstəqil işləyə bilər, həm də vagus siniri vasitəsilə beyinə göndərdiyi siqnallarla davranışımıza təsir edə bilər. Bağırsaq sinir sisteminin başlanğıcı yemək borusu, sonu anusdur. Bağırsaq sinir sistemi və beyin birlikdə işləyir.
Elmi araşdırmalar beyin və mədə-bağırsaq sistemi arasında əlaqənin mövcudluğunu sübut edir. Bağırsaqlarda yaşayan mikroorqanizmlər bağırsaq epiteliyası və immunitet sistemi hüceyrələri ilə təmasdadır.
Beyin-bağırsaq əlaqəsinin bir çox nevropsixiatrik və metabolik xəstəliklərin, xüsusilə autoimmun xəstəliklərin inkişafında rolu olduğu düşünülür. Bağırsaqda 40.000 növ bakteriya və təxminən 100 trilyon mikroorqanizm yaşayır. Bu, insan bədənindəki ümumi hüceyrə sayından 10 dəfə çoxdur. Bağırsaqdakı bu mikroorqanizm topluluğuna qısaca “Mikrobiota” deyilir. Mikrobiotanın beyinlə müxtəlif mexanizmlər vasitəsi ilə əlaqə qurduğu və bunu dəstəkləyən müxtəlif tədqiqatların aparıldığı irəli sürülür.
İki yönlü beyin-bağırsaq ünsiyyəti; Hərəkət, ifrazat, qan axını, bağırsaq keçiriciliyi, immun aktivlik və ağrı hissi mədə-bağırsaq funksiyalarının tənzimlənməsində mühüm rol oynayır. Bağırsaq mikrobiota beyin və bağırsaq ünsiyyətində mühüm rol oynayır.
Həzm sistemi beyində necə üstünlük təşkil edir?
Həzm sistemimizdə iki təbəqədə yerləşən təxminən yüz milyon sinir hüceyrəsindən ibarət bir sinir sistemi şəbəkəsi var. Enterik sinir sistemi adlanan bu sistemdəki sinir hüceyrələrinin sayı beyindəki sinir hüceyrələrinin sayına yaxındır. Enterik sinir sistemi də beyin kimi duyğu və davranışımıza təsir edən nevrotransmitter adlanan maddələr ifraz edir.
Buna görə həzm sistemi üçün ikinci bir beyin deyə bilərik. Bağırsaq sinir sisteminin əsas vəzifəsi həzm sisteminin hərəkətlərini və həzm prosesində iştirak edən hormonların, fermentlərin və müxtəlif ifrazatların sərbəst buraxılmasını təşkil etməkdir. Bunu etmək üçün beyinə ehtiyac yoxdur, ancaq bağırsaqlar beyinlə davamlı ünsiyyətdədir. Beyin və həzm sistemi arasındakı sinir rabitə yollarının yüzdə 90-ı, stimulları həzm sistemindən beyinə aparan yollardır. Yəni həzm sistemimiz demək olar ki, xəbərdarlıq edərək beynimizi bombalayır. Bu impulslar beynin alt hissələrində süzülür və biz bunların yalnız bir hissəsini hiss edirik. Filtr sistemi olmasaydı, hər bağırsaq hərəkətini ağrı kimi qəbul edərdik.
Beyin və həzm sistemi arasında qanla əlaqəli siqnallar da mövcuddur. Beyin və həzm sistemi sinir şəbəkəsi arasında hüceyrə biologiyası baxımından təəccüblü bir oxşarlıq var. Bu maddələr beynimizi və düşüncə orqanımız olan psixoloji vəziyyətimizə təsir edən serotonin, dopamin və opiat kimi psixoaktiv maddələr ehtiva edir. Xoşbəxtlik hormonu olaraq bilinən serotoninin yüzdə 90-ı həzm sistemindədir. İnsanlar stresli və ya bədbəxt olduqları zaman müəyyən qidaları yeməyə meyllənirlər. Əsəbi bağırsaq sindromlu xəstələr ümumiyyətlə narahat, bədbin insanlardır.
Son zamanlarda bağırsaq mikrobiota xəstəliklərinin bəzi davranış pozğunluqları, dağınıq skleroz və autizm kimi xəstəliklərlə əlaqəli olduğu sübut olunub. Bütün bunlar təkcə beynimizin psixoloji vəziyyətimizi təyin etmədiyini və ikinci beyin kimi işləyən bağırsaq sinir sisteminin də böyük rol oynadığını göstərir.
Həzm sistemi demək olar ki, ikinci beyindir. Sağlam və xoşbəxt bir həzm sistemi bütün bədənin sağlam və xoşbəxt olması deməkdir. Həzm sistemini sağlam tutmağın yolu balanslı və sağlam bir pəhrizdir.
Beyin funksiyalarını qorumaq üçün lazım olan kalori (yəni şəkər) həzm sistemi tərəfindən qəbul edilir və bədənə təqdim olunur. Bundan əlavə, aclıq zamanı beyin funksiyaları üçün lazım olan qlükoza həzm sistemi əlavələrindən biri olan qaraciyər tərəfindən sintez olunur. Həzm sistemi pozğunluqlarında meydana gələn şişkinlik və qaz kimi şikayətlər səbəb olduğu narahatlıq səbəbiylə mərkəzi sinir sisteminə (yəni beyinə) davamlı stimul göndərir. Fikri funksiyalar baxımından bağırsaq beyin deyil. Ancaq həzm sistemini əhatə edən neyronların sayı beyindəki kimi, həzm sisteminin normal peristaltikası (yəni ağızdan anusa doğru hərəkətlər) və həzm ifrazatları neyronların mesajları ilə edilir.
Bəs belə narahatlığı özündə hiss edən pasiyentlər nə vaxt həkimə müraciət etməlidir?
Nevroloq Jalə qarayeva deyir ki, əgər bağırsaq vərdişlərinizdə davamlı bir dəyişiklik və ya İKS əlamətləri və ya simptomları varsa, mütləq həkiminizə müraciət edin. Vaxtında müraciət etmədikdə Kolon xərçəngi kimi daha ciddi bir vəziyyət yarana bilərlər. Ancaq onu da qeyd edim ki, qıcıqlanmış bağırsaq sindromu tək qasroentereloji deyil, həm də nevroloji problemlə əlaqəli ola bilər. Məhz bütün bunları nəzərə alaraq nevroloq müayinəsindən keçmək də məsləhətlidir.
