Fobiya nədir və hansı formaları var?

Fobiya nədir və hansı əlamətləri var?

Xarici təhlükələrə emosional reaksiyamıza qorxu deyilir. Bizim fobiyalarımız da hiss etdiyimiz qorxuların bir versiyasıdır. Fobiya, insanın gündəlik həyatına mənfi təsir göstərən bir vəziyyətdən qorxmaqdır. Fobiyalar insanlarda rast gəlinən narahatlıq pozğunluqlarıdır. Fobiyası olan insanlara fobik də demək olar.

Hər bir canlı instinktiv olaraq təhlükəli hesab etdiyi, varlığını və həyatını təhdid edən vəziyyətlərdən qaçır. İnsan şüuru bu qaçmağı qorxu kimi qəbul edir. Qorxu, bir növ, xəbərdaredici mexanizmdir. Təhlükəli və ya həyatlarını təhdid edən vəziyyətlərdən qaça bilməmək və ya onlardan qaçmağa baxmayaraq emosional olaraq rahatlaya bilməmək qorxunun nəzarətdən çıxması deməkdir. İnsanın rahatlaya bilməməsi nəticəsində yavaş-yavaş qorxu və təşviş artar, narahatçılıq müşahidə edilə bilər. Bu narahatlıq insanın gündəlik həyatına mənfi təsir edir və özündən kənarda fəaliyyət göstərən bir mexanizmdir. Bu baş verdikdə, özümüzü qoruma mexanizmimiz və insanın əvvəlcədən xəbərdarlıq mexanizmi olaraq təyin etdiyimiz qorxu fobiyaya çevrilir. Bir insanın qorxuları və ya fobiyaları həmişə bir varlıq və ya vəziyyətlə bağlı olmaya bilər.

Fobiyalar cəmiyyətdə xəstəlik kimi deyil, şəxsiyyət xüsusiyyəti və ya vərdiş kimi qəbul edilir. Ona görə də müalicə üçün səhiyyə müəssisələrinə müraciət edənlərin sayı çox azdır. Fobiyalara kişilərə nisbətən qadınlarda daha çox rast gəlinir.

Fobiya simptomları

Fobiyanın əsas simptomları insan qorxduğu bir hadisə, varlıq və ya vəziyyətlə qarşılaşdıqda görünür. Panik atakda görülən simptomların çoxu fobiyada da görülə bilər. İrəliləyən fobik hallarda ürək dayanması və hətta ölüm baş verə bilər.

• Ürək döyüntüsü, üz qızarması, üzdə qaşınma və yanma hissi,
• Silkələmək,
• Soyuq tər,
• Bulanıq görmə,
• Nəfəs darlığı,
• Ağızın quruması,
• Udma çətinliyi,
• Ürəkbulanma,
• Şüur itkisi,
• Qan təzyiqinin qəfil azalması
• Huşunu itirmə,
• Böhran,
• İsterika,
• Şok və s. simptomları müşahidə oluna bilər.

Fobiyaların müalicəsi

Fobiya bir xəstəlik olaraq qəbul edilmədiyi üçün müalicə olunmaq istəyi çox nadir olsa da, fobiyaların müalicə üsulları da var. Fobiya müalicəsi adətən həm dərman, həm də psixoterapiya ilə aparılır. Dərman müalicəsi tək başına kafi olmadığı üçün adətən bu iki müalicə üsulu eyni vaxtda tətbiq edilir. Antidepresantlar dərman müalicəsi üçün istifadə olunur. Fobiyanın müalicəsində tez-tez istifadə edilən üsullardan biri də insanı öz qorxusu ilə üz-üzə qoymaqdır. Bu müalicə metodunda insanın qorxuya səbəb olan və ya fobiya halına gələn və narahatlığa səbəb olan vəziyyətləri keçərək necə narahatçılıq yaşadığını, hətta bu narahatçılığın öhdəsindən necə gələcəyini görməsi gözlənilir.

Bu gün görülən maraqlı fobiyalar

Hippopotomonstrosesquippedaliophobia:  Ən uzun fobiya sözüdür; sözün uzunluğundan fərqli olaraq uzun sözlərdən qorxmaq deməkdir.

Anatidaefobiya:  Bu fobiyası olan insan ördək tərəfindən izlənilməkdən qorxa bilər. Bu fobiya daha çox uşaqlıqda ördək hücumuna məruz qalan və ya onu təqib edən insanlarda olur.

Geletofobiya: Gülmək  və ya istehza edilmək qorxusu. Bu fobiyası olan insanlar ümumiyyətlə ətrafdakı hər gülüşün onlara aid olduğunu düşünürlər. İnsanların çoxu gülməkdən, lağ etməkdən xoşlanmasa da, bu fobiyası olan insanların bu vəziyyəti içlərinə aldıqları və bu vəziyyətdən çox qorxduqları görülür.

Agirofobiya: Küçədən keçmək qorxusu . Bu fobiyası olan insanlar xüsusilə piyada keçidlərində böyük qorxu yaşayırlar.

Panfobiya: Bu , daim mövcud olan bir pisliyə inanma və nəticədə hər şeydən qorxma vəziyyətidir. Tibb ədəbiyyatında bu vəziyyət fobiya olaraq ifadə edilmir.

Ranidafobiya:  Qurbağalardan qorxmaq.

Ksantofobiya:  Bəzi rənglər istəmədən insanları əsəbiləşdirə bilər və bu, sarı rəng üçün narahatlıq vəziyyətidir. Bu fobiya insanlarda psixoloji və hətta hormonal narahatlığa səbəb ola bilər.

Obezofobiya:  Bu fobiya kökəlmək qorxusu olaraq təyin olunur.

Poqonofobiya: Saqqal  və ya saqqallı insanlardan qorxmaq. Bu fobiya uşaqlıqda saqqallı insanlarla əlaqəli pis bir hadisəyə işarə edə bilər.

Halitofobiya:  Obsesif-kompulsif pozğunluğu olan insanlarda tez-tez görülən bu fobiya, ağız qoxusunun fobiyası olaraq təyin olunur. 

Qlobofobiya : Balonlardan, xüsusən də partlayan balonlardan qorxmaq. Bu insanlar bir mühitə balonla girəndə böyük narahatlıq yaşayırlar.

Gametofobiya: Evlənmək qorxusu  . Bu fobiyası olan insanlar ümumiyyətlə bir mühitdə diqqət mərkəzində olmağı sevməyən və sosial həyatlarında çətinlik çəkənlərdir.

Gynophobia:  Anası, böyük bacısı, müəllimi və ya insan üzərində böyük təsiri olan hər hansı bir qadın haqqında pis xatirələri olan və bu insanlar tərəfindən pis rəftar edilən insanlarda tez-tez görülən qadın qorxusudur.

Seksofobiya:  Cinsi fəaliyyətlərdən və ya cinsiyyət orqanlarından qorxmaq. Keçmişdən gələn pis xatirələr, ailə təhsili və ya dini, sosial təzyiqlər insanda bu fobiyanın yaranmasına səbəb olur.

Aritmofobiya:  Uşaqlıqda və ya yeniyetməlikdə riyaziyyatla bağlı pis xatirələri olan insanlarda tez-tez rast gəlinən rəqəmlərdən qorxmaqdır.

Nomofobiya:  Telefonun olmaması qorxusu deyilən bir fobiyadır ki, bu gün fobianın ən çox yayılan formasından biridir. Bu fobiyası olan insanlar telefonsuz çölə çıxdıqda özlərini əsəbi  hiss edə bilər və bu vəziyyətdən çox qorxurlar.

Triskaidekafobiya:  Xüsusilə Qərb ölkələrində rast gəlinən bu fobiya 13 rəqəmindən qorxu deməkdir. Qərb mədəniyyətində 13 rəqəmi bəxtsiz sayılır, amma bizim mədəniyyətimizdə bu fikir çox deyil.

Tafefobiya:  bu qəbir qorxusu və diri-diri basdırılmaq qorxusu deməkdir. Bu fobiyası olan insanlar ölü hesab edilməkdən və buna görə də basdırılmaqdan qorxurlar.

Texnofobiya:  Qabaqcıl texnologiyadan qorxmaq. Son günlər texnologiyada böyük yeniliklər və süni intellektin inkişafı bu fobiyası olan insanların narahatçılıq və gərginlik səviyyəsinin artmasına səbəb olur. Süni intellektin inkişafı və pisləşməsi bu insanların ən böyük qorxularındandır.

Venustrafobiya:  Bu fobiya gözəl qadınların qorxusu kimi tanınır. Bu fobiyanın səbəbi özünə inamın aşağı olması ola bilər. Bu fobiyası olan insanlar hətta gözəl gördükləri qadının gözlərinin içinə baxmaqda çətinlik çəkə bilərlər.

Tetrafobiya:  Xüsusilə Şərqi Asiya ölkələrində görülən bu fobiya dörd rəqəmindən qorxmaq deməkdir. Bu fobiya Şərqi Asiya ölkələrində o qədər yaygındır ki, bəzi liftlərdə dörd rəqəmi yoxdur.

Roller Coaster Fobi: Boy,hiss, təzyiq və yüksək sürətdən yaranan bir fobiyadır. Bu fobiyası olan insanlar Roller Coaster-ə minəndə özlərini etibarsız və çarəsiz hiss edirlər.

Androfobiya:  Ata, qardaş və ya müəllim kimi həyatlarında əhəmiyyətli kişi fiqurlar tərəfindən uşaq və ya gənclərin sui-istifadə etmələri və ya onların pis xatirələri nəticəsində yarana bilən kişi qorxusu olaraq təyin olunan bir fobiyadır.

Xronofobiya:  Zaman anlayışından və ya zamanın tərəqqisindən qorxmaq.

Koumpounophobia:  İnsanların geyinməkdə böyük çətinlik çəkməsinə səbəb olan bu fobiya paltarın düymələrindən qorxma mənasını verir.

Kimofobiya:  Kiçik və ya böyük dalğalardan qorxmaq.

Apifobiya:  İnsanlarda tez-tez görülən bu fobiya arı qorxusudur. Uşaqlıqda arı sancması və ya yaxınlıqdakı bir şəxs insanda bu fobiyanın yaranmasına səbəb ola bilər.

Asimmetrifobiya:  Tez-tez rast gəlinən bu fobiya qeyri-simmetrik obyektlərdən qorxmaqdır.

Atelofobiya:  Mükəmməl olmamaq qorxusu.

Arachibutyrophobia: Görülmüş  ən maraqlı fobiyalardan biridir. Fıstıq yağı yeyərkən damağa yapışmaq qorxusu.

Maqnofobiya: İnsanın  yaxın mühitində psixoloji problem yaşayan və ya davam edən insanların olması nəticəsində yarana bilən dəli olmaq qorxusudur.

Paraskavedekatriafobiya:  13-cü və Cümə qorxusu.

Peladofobiya: Keçəl  insanların qorxusu və ya keçəl olmaq qorxusudur ki, bu da azyaşlı uşaqların keçəl insanlardan təsirlənməsi nəticəsində görülür.

Fobofobiya:  Bu insanlar yeni qorxular əldə etməkdən qorxurlar və buna görə də onları qorxudacaq yeni məlumatlar əldə etməkdən çəkinirlər.

Pentheraphobia:  Evli insanların qayınanalarının həyatlarına çox təsir edəcəyindən qorxmaq.

Politikofobiya:  Siyasətçilərdən qorxmaq.

Tachophobia : Yüksək sürət qorxusu.

Transfobiya:  Ümumilikdə homofob insanlarda görülən bu fobiya, transgenderlərin qorxusudur.

Tripanofobiya:  Xüsusilə uşaqlarda tez-tez görülən bu fobiya iynə və ya peyvənd qorxusudur.

Gefirofobiya: Bu, körpü qorxusu deməkdir və bu fobiyası olan insanlar körpüləri keçməkdən qorxurlar.

Heliofobiya:  Günəşdən, günəş işığından və ya parlaq işıqdan qorxmaq.Bu fobiya gündəlik həyatda bir çox problemə səbəb ola bilər.

Hipnofobiya:  Ümumiyyətlə qeyri-sabit həyat sürən və ya tez-tez kabuslar görən insanlarda görülən bu fobiya yuxu qorxusudur.

Filemafobiya: Öpüşmək  və ya öpməkdən yaranan gərginlik.

Eyzotrofobiya: Güzgüdə  özünün və ya başqasının əksini görmək qorxusu olaraq təyin olunur.

Ablutofobiya:  Adətən kiçik uşaqlarda müşahidə olunan çimmək qorxusudur.

Pediofobiya: Kuklalardan qorxmaq. Bu fobiyası olan insanların robotlardan və ya manikenlərdən də qorxduqları görünür.

Klaustrofobiya:  Bu gün tez-tez rast gəlinən bu qorxu qapalı və alçaq yerlərdə olmaq qorxusudur.

Haptofobiya: Toxunulmaq qorxusu. Ona toxunmaq bu insanlarda yanma hissi yaradır.

Ksilofobiya : Meşələrdə ağaclardan və hətta taxta əşyalardan qorxmaq.

Cherofobiya:  Bir insanın xoşbəxt olmaqdan, hətta müsbət davranışlar nümayiş etdirməkdən və ya müsbət emosiyalar hiss etməkdən qorxmasıdır.

Tripofobiya: Bu fobiya bu gün tez-tez rast gəlinən fobiyalar arasında sayıla bilər. Bu, deşiklərdən qorxmaq və ya deşikli əşyalar tərəfindən narahat olmaq deməkdir.

Unutmayaq ki, fobiya bir xəstəlikdir və bu halın daha da acınacaqlı hal almaması üşün vaxtında və düzgün həkimə müraciət etmək lazımdır. Düzgün seçilmiş həkim və müalicə nəticəsində fobiyalardan azad olmaq olar!