Diqqət defisiti ilə hiperaktivlik sindromu

Diqqət əksikliyi  və  hiperaktivlik pozğunluğu nədir?

Hiperaktivlik ümumiyyətlə beynə və davranışa təsir edən qeyri-adi və ya qeyri-adi dərəcədə aktiv bir vəziyyətdir. Diqqət dağınıqliğı və  hiperaktivlik pozğunluğu  tez-tez erkən yaşda ailələr tərəfindən müşahidə edilə bilər. Əslində, bu hal uşaq məktəbə başlayanda özünü olduqca açıq şəkildə göstərir. Məktəbin başlanğıc yaşı olan 6 yaş, sonrakı illərdə diqqət əksikliyi  və  hiperaktivlik pozğunluğu diaqnozu üçün əhəmiyyətli bir müddətdir. Bu yaşlarda diaqnoz edilən pozğunluğun, yetkinlik yaşına çatdıqda tədricən yox olması gözlənilir. Lakin bu həmişə belə deyil və diqqət əksikliyi və hiperaktivlik pozğunluğu yetkinlərdə də problem ola bilər. Belə  diaqnoz qoyulmuş insanların yuxu və narahatlıq problemi ilə qarşılaşma ehtimalı da vardır. Lakin bu, bütün hallarda görünmür.

Qardaş Türkiyədə aparılan araşdırmalar hər 20 uşaqdan birinin Diqqət əksikliyi və hiperaktivlik pozğunluğu olduğunu sübut edib. Belə insanlar impulsiv davranışlarını idarə etməkdə çətinlik çəkirlər. Davranışlarının nəticəsini düşünmədən hərəkət edirlər. Bu vəziyyət uşaqlarda zəif özünüdərketmə, sosial münasibətlərdə problemlər və məktəbdəki uğursuzluğa səbəb olur.

Belə pozğunluq körpə hələ ana bətnindəykən meydana gəlir. Bu sinir sistemi və beyin inkişafına təsir göstərir. Bütün bunlara əlavə olaraq diqqət əksikliyi  və  hiperaktivlik pozğunluğu zehni problemlərə səbəb olan bir nevro inkişaf pozğunluğudur.

Bu cür hallar  ümumiyyətlə erkən uşaqlıq dövründə baş verir. Bunun baş verməsinin əsas səbəbi zəif diqqət və həddindən artıq hərəkətlilikdir. Əlbəttə bu, 5 yaşınadək bütün aktiv və diqqətsiz uşaqların diqqət əksikliyi və hiperaktivlik pozğunluğundan əziyyət çəkməsi demək deyil. Bu zaman sizə yardım edəcək vasitə uşaqda olan həddindən artıq hərəkətliliyin və diqqətsizliyin problem olub-olmadığını anlamaq üçün uşağı yaşıdları ilə müqayisə etmək lazımdır. Əgər yaşıdları ilə müqayisədə artıqlıq varsa və bu vəziyyət uşağın məktəbinə və sosial həyatına təsir edirsə, artıq bu xəstəlikdən danışmaq olar.

Bu uşaqlara müəllimlərin və valideynlərin nəzarət etməsi çətindir. Hiperaktivlik pozuqluğu olan insanlarda təcavüz; alkoqol və maddə asılılığı normal insanlardan daha çoxdur. Diqqət əksikliyi və hiperaktivlik pozğunluğu tez-tez zehni və ya fiziki sağlamlıq vəziyyətinin bir simptomu olaraq ortaya çıxır. Xəstəliyin əsas səbəbləri çox olsa da, bu xəstəlikdə genetik ötürülmənin təsiri 75% civarındadır. Başqa sözlə, ailəsində bu cür əlamətlər olan uşaqların əksəriyyətində də bu hal görülə bilər.

Diqqət əksikliyi – hiperaktivlik pozğunluğunun əlamətləri hansılardır?

Dıqqət əksikliyi və hiperaktivlik pozğunluğunun çoxsaylı simptomları olsa da, ancaq hər fərddə eyni simptomlar özünü  göstərmir. Simptomlar fərdin yaşına, ətraf mühitə və xəstənin istəklərinə görə dəyişə bilər. Bəzi uşaqlarda bu hal yalnız hiperaktivlik, bəzilərin də isə yalnız yayındırma kimi özünü göstərə bilər. Həddindən artıq aktiv olan uşaqlar başqalarına nisbətən kifayət qədər danışıq qabiliyyətlidirlər. Çox uzun bir yerdə dayanmaq istəmədikləri üçün müşahidə edilə biləcək qədər narahat ola bilərlər. Daim məşğul olmaq üçün bir fəaliyyət tapa və bu fəaliyyətlə daim məşğul ola bilərlər. Diqqət problemi olan uşaqlarda unutqanlıq olduqca yayğındır. Bir işdə olarkən diqqətləri asanlıqla başqa bir vəziyyətə keçə bilər. Bu xəstəliyi olan şəxslər ümumiyyətlə, qarşı tərəfin danışdıqlarını dinləmirlər. Başqa insanlarla işbirliyi etməkdə çətinlik çəkirlər .

Diqqət əksikliyi və hiperaktivlik pozğunluğu olan uşaqlar bir işi bitirməkdə böyük çətinlik çəkirlər. Çox vaxt bu işi bitirmədən əvvəl başqa bir işə keçirlər. Yeni bir işə başlamaları da çox uzun ola bilər. Bu səbəbdən ətrafdakı insanlar tərəfindən meymun kimi xarakterizə edilə bilər. Bütün bunlara əlavə olaraq, düşünmədən hərəkət etmək davranışı impulsiv hərəkət edən uşaqlarda görülür. Bu vəziyyət nəticəsində qaydalara tabe olmamaq davranışı meydana çıxa bilər. Danışan birinin sözünü kəsmək və oyunlarda öz növbəsini gözləyə bilməmək kimi davranışlar görülə bilər.

Bütün bu simptomlara əlavə olaraq, öyrənmə çətinlikləri də özünü göstərə bilər. Uşağın depressiya əlamətləri göstərməsi və narahat bir ruh halına gəlməsi də mümkündür.

Diqqət əksikliyi hiperaktivlik pozğunluğu hansı səbəblərdən yarana bilər?

Aparılan bütün araşdırmalara baxmayaraq bu halın dəqiq səbəbi hələ də tapılmayıb. Ancaq bu problemin bir çox faktorun bir araya gətirərək meydana gəldiyi düşünülür. Genetik müayinə edildikdə, eyni pozğunluğun ailəsində diqqət əksikliyi və hiperaktivlik pozğunluğu olan şəxslərin 75%-də müşahidə olunduğu aşkar edilib. Bu yüksək ehtimala baxmayaraq diqqət əksikliyi və hiperaktivlik pozğunluğunun yalnız anadan və ya yalnız atadan gələn genlərlə meydana gəldiyi deyilə bilməz. Bundan əlavə, bu pozğunluğu olan şəxslərin beyin quruluşu ilə bağlı bir çox iş aparılmışdır. Araşdırmalar nəticəsində bəzi fərqlər müəyyənləşdirilsə də, qəti bir nəticəyə gəlmək mümkün olmamışdır. Araşdırmalarda əldə edilən məlumatlar diqqət əksikliyi və hiperaktivlik pozğunluğu olan şəxslərin beyninin bəzi hissələrinin daha böyük və ya daha kiçik olduğunu ortaya çıxarıb.

Bununla birlikdə, beynin işləməsini təmin edən bəzi kimyəvi maddələrin iş intensivliyinin artıq olan şəxslərdə fərqli olduğu müəyyən edilmişdir. Bu tədqiqatların yanında bəzi risk qrupları da mövcuddur ki, onun vaxtından əvvəl doğuş nəticəsində meydana gəldiyi düşünülür. Bundan əlavə, epilepsiya olan uşaqlarda bu  xəstəlik digər şəxslərə nisbətən daha çoxdur. Doğuş zamanı və ya həyatın istənilən vaxtında baş verən beyin zədələri də hiperaktivlik pozğunluğuna səbəb ola bilər.

Diqqət əksikliyi hiperaktivlik pozğunluğuna necə diaqnoz qoyulur?

Müayinə uşağın gündəlik həyatında və ya məktəb həyatında hər hansı bir problem yaratmadığı təqdirdə lazım ola bilməz. Diaqnoz qoymaq üçün heç bir sadə və ya mənalı bir test yoxdur. Qəti bir diaqnoz qoymaq üçün ümumiyyətlə uşaq psixiatrına müraciət olunur. Psixiatrın bəzi ətraflı müayinələrindən sonra diaqnoz qoymaq mümkündür. Narahat davranışın mümkün səbəblərini araşdırmaq üçün tibbi müayinə aparıla bilər. Ailənin mənşəyi və şəxsin məktəb həyatından əldə etdiyi məlumatlara əsasən diaqnozda faydalı məlumatlar əldə edilə bilər. Bütün bu məlumatlar ayrıca əldə edilsə də, bəzən yalnız mənasız ola bilər.

Belə hallarda əldə edilmiş bütün məlumatlar mütəxəssis tərəfindən hərtərəfli qiymətləndirilməlidir. Bununla birlikdə, bütün bu məlumatların bütövlüyü, qiymətləndirmələr nəticəsində diaqnoz üçün uyğun ola bilər. Çünki diqqət əksikliyi və hiperaktivlik pozğunluğu kimi problemlər, dil inkişafını hələ bitirməmiş şəxslərdə ola bilər. Bu xəstəliyin diaqnozunu çətinləşdirir. Qiymətləndirmə tərəzilərindən istifadə edərək qəti bir diaqnoz qoyulmağa çalışılır və diaqnoz qoyulmuş şəxslərin müalicəsinə tez bir zamanda başlamaq vacibdir.

Diqqət əksikliyi hiperaktivlik pozğunluğunun müalicəsi necədir?

Belə problemi olan insanlar problem olduqları bütün mühitlərdə müalicə edilməlidir. Çünki bu fərdlərin hər mühitdə fərqli bir çətinliklə qarşılaşması ehtimalı yüksəkdir. Uşağın müalicəsi üçün ilk növbədə ailə çox diqqətli olmalıdır. Bundan əlavə, müəllim də uşağa məktəbdə lazımi qayğı göstərməlidir. Uşağa vəziyyəti barədə məlumat verilməlidir. Digər davranışlarda olduğu kimi möhkəmləndiricilərdən istifadə diqqət dağiniqliği və  hiperaktivlik pozğunluğu  müalicəsində mühüm rol oynayır. Hiperaktivlik pozğunluğunu düzəltmək üçün uşağın bütün müsbət davranışları mükafatlandırılmalıdır. Beləliklə, mənfi davranış azaldıla bilər. Diqqət pozğunluğu səbəbindən təhsil həyatı təsirlənən uşaq təhsil baxımından dəstəklənməlidir. Uşağın özünə inamını artırmaq üçün müvəffəq olduğu mövzular təhsildə prioritet olaraq seçilə bilər. Beləliklə, uşaq motivasiya edərək təhsillərini davam etdirir və sadədən çətinə doğru bir yol izləyə bilər. Mütəxəssis nevroloq tərəfindən veriləcək dərmanlar da müalicə üçün çox vacibdir.

Bu dərmanlar diqqət dağınıqlığı və hiperaktivlik pozğunluğu olan uşağın cəmləşməsinə və hərəkətliliyini azaltmasına kömək edir. Dərmanlar sayəsində uşağın konsentrasiyasında artım təhsil həyatını yaxşılaşdırmağa və müvəffəqiyyət sevincini artırmağa kömək edir. Beləliklə, uşaq bu davranışları təkrarlamaq üçün səy göstərir. Ailələr, müəllimlər və mütəxəssislər, uşağın bu dövrü uğurla aşmasına kömək etmək üçün müalicə müddətini birlikdə idarə etməlidirlər.