Yaddaş itkisi nədir? Yaddaş problemi və demensiya

Yaddaş itkisi hansı səbəblərdən baş verə bilər?

Bir sıra səbəblər yaşlı yetkinlərdə yaddaş itkisinə səbəb ola bilər. Yaddaş itkisi olan yaşlıları həmin an Alzheimer adlandırmaq olmaz. Təcili diaqnoz və uyğun tibbi yardımın alınması vacibdir.  Hər kəs bəzən bir şeyi unudur.  Yaddaş problemlərinin müəyyən dərəcəsi, eləcə də digər düşünmə qabiliyyətlərindəki azalma yaşlanmanın bir hissəsidir.

Bununla birlikdə, Alzheimer xəstəliyi ilə bağlı olan normal yaddaş dəyişikliyi, yaddaş itkisi və bununla əlaqəli pozğunluqlar arasında müəyyən fərq var. Bəzi yaddaş problemləri müalicə edilə bilən şərtlərin nəticəsidir. Həkim nevroloq Jalə Qarayeva bildirir ki, əgər hər hansı yaddaş itkisi probleminiz varsa, mütləq şəkildə diaqnoz və müvafiq müalicə almaq üçün həkiminizə müraciət edin.

Yaddaş itkisi və yaşlanma

İlk olaraq onu demək lazımdır ki, yaşla bağlı olan yaddaş itkisi insanların həyat tərzinə mane olmur. Məsələn, yaddaş itkisi olan şəxs bəzən bir insanın adını unuda bilər, ancaq bu uzun müddətli olmaz və günün sonunda xatırlayara bilər. Eynəklərinizi bəzən səhv yerləşdirə bilərsiniz. Yaddaş itkisi yaşayan şəxslər görüşləri və ya tapşırıqları xatırlamaq üçün tez-tez siyahılar düzəltməyiniz məsləhət görülür. Yaddaşdakı bu dəyişikliklər ümumiyyətlə idarə oluna bilər və işləmək, müstəqil yaşamaq, sosial həyat qorumaq qabiliyyətinizi pozmur.

Yaddaş itkisi və demensiya

“Demensiya” sözü yaddaş, düşünmə, mühakimə, dil və digər düşünmə qabiliyyətlərinin pozulması da daxil olmaqla bir sıra simptomları izah etmək üçün istifadə edilən çətin terminidir. Demensiya ümumiyyətlə tədricən başlayır, zaman keçdikcə pisləşir və insanın iş, sosial qarşılıqlı əlaqələri və münasibətlərdəki qabiliyyətlərini pisləşdirir. Çox vaxt həyatınızı pozan yaddaş itkisi demensiyanın ilk və ya daha çox tanınan əlamətlərindən biri ola bilər.

Digər erkən əlamətlərə aşağıdakılar daxildir:

• Eyni sualları dəfələrlə vermək
• Danışarkən ümumi sözləri unutmaq
• Sözləri qarışdırmaq – məsələn, “masa” əvəzinə “yataq” demək
• Əşyaların uyğun olmayan yerlərdə yerləşdirmək
• Gəzərkən və ya tanış bir əraziyə gedərkən itkin düşmək
• Ruh halında və ya davranışda heç bir səbəb olmadan dəyişikliklər
• Xəstələrə bildirmək istərdik ki, yaddaş itkisinin müalicəsi üçün daha uzun vaxt tələb oluna bilər.
• Hər xəstəlik özünəməxsus xəstəlik patologiyasına görə bir-birindən fərqlənir.

Yaddaş problemlərinin müxtəlif növləri var:

• Yüngül yaddaş itkisi. Yüngül yaddaş zəifliyimiz gündəlik vəzifələri yerinə yetirməyinizə və ictimai fəaliyyətdə olmağımıza mane olmur. Tədqiqatçılar və bir qrup həkimlər hələ də yüngül yaddaş qüsurlarını tədqiq edərək öyrənirlər.

Yaddaş itkisinin geri dönməsinin (qayıtmasının) səbəbləri

Bir çox tibbi problem yaddaş itkisinə və ya digər demaensiya kimi simptomlara səbəb ola bilər. Bu xəstəliklərin əksəriyyəti müalicə edilə bilir. Həkiminiz geri çevrilə bilən yaddaş pozğunluğuna səbəb olan vəziyyətləri yoxlaya bilər.

Geri çevrilə bilən yaddaş itkisinin mümkün səbəblərinə aşağıdakılar daxildir:

• Dərmanlar. Bəzi dərmanlar və ya dərmanların kombinasiyası unutqanlığa, yaddaş pozğunluğuna səbəb ola bilər.
• Kiçik baş travması və ya zədə. Yıxılma və ya qəza ilə yaranan baş zədəsi nəticəsində – yıxılan şəxs huşunu itirməsə də, bu onda yaddaş problemi yarada bilər.
• Duyğusal pozğunluqlar. Stres, narahatlıq və ya depressiya unutqanlığa, qarışıqlığa, konsentrə olmaqda çətinlik çəkməyə və gündəlik fəaliyyətləri pozan digər problemlərə səbəb ola bilər.
• Alkoqolizm. Xroniki alkoqolizm zehni qabiliyyətləri ciddi şəkildə poza bilər. Alkoqol dərmanlardan davamlı istifadə yaddaş itkisinə də səbəb ola bilər.
• Vitamin B-12 çatışmazlığı. Vitamin B-12 sağlam sinir hüceyrələrini və qırmızı qan hüceyrələrini qorumağa kömək edir. Yaşlı insanlarda rast gəlinən B-12 vitamini çatışmazlığı yaddaş problemlərinə səbəb ola bilər.
• Hipotireoz. Qalxanabənzər vəzin az işləməsi (hipotiroidizm) unutqanlıq və digər düşüncə problemləri ilə nəticələnə bilər.
• Beyin xəstəlikləri. Beyində olan şiş və ya infeksiya yaddaş problemlərinə və ya digər demansa oxşar simptomlara səbəb ola bilər.

Bəs həkimə nə vaxt müraciət etmək lazımdır?

Əgər yuxarıda sadalanan əlamətlərdən hansısa sizdə varsa, mütləq həkimə müraciət edin. Yaddaş itkisindən narahat olursunuzsa, mütləq şəkildə həkiminizin təyin etdiyi müayinələri etdirin.  Yaddaş pozğunluğunun dərəcəsini və səbəbini təyin etmək üçün müxtəlif  testlər var ki, həkiminiz bundan istifadə edərək yaddaş itkinizin nə dərəcədə sağlamlığınız üçün təhlükəli olacağını müəyyən edəcəkdir.

Ümumi fiziki müayinədən əlavə, həkiminiz, ehtimal ki, yaddaşınızı və digər düşünmə qabiliyyətlərinizi qiymətləndirmək üçün sual-cavab testləri keçirəcəkdir. Yaddaş problemlərinin və demensiya kimi simptomların geri çevrilə bilən səbəblərini müəyyənləşdirməyə kömək edə biləcək qan testləri və beyin görüntüləmə testləri də sifariş edə bilər. Bu zaman nevropatoloq, psixiatr, psixoloq və ya yaddaş pozğunluqlarını təyin edən bir mütəxəssisə müraciət edə bilərsiniz.

Yaddaş problemləri zamanı diaqnozun əhəmiyyəti

Yaddaş itkisi və ehtimal olunan demensiyanın başlanğıcı ilə razılaşmaq çətin ola bilər. Bəzi insanlar yaddaş problemlərini gizlətməyə çalışırlar və bəzi ailə üzvləri və ya dostlar bəzən zəifləməyə nə qədər uyğunlaşdıqlarının fərqində olmadan bir insanın yaddaş itkisini kompensasiya edirlər. Yaddaş itkisi diaqnozunu dərhal qoymaq çətin olsa da, ancaq bu vacibdir. Yaddaş pozğunluğunun geri çevrilə bilən bir səbəbini müəyyənləşdirmək müvafiq müalicə almanızı təmin edir. Ayrıca, yüngül bir yaddaş  pozğunluq, Alzheimer xəstəliyi və ya əlaqəli bir narahatçılığın erkən diaqnozunun qoyulması faydalıdır.