Yuxuda beynimizin heyrətamiz sərgüzəştləri

Hər gecə yuxu zamanı beynimiz inanılmaz sərgüzəştlərlə qarşılaşır. Biz yuxuda gedərkən, beynimiz şüuru boğaraq onun davranış funksiyalarını kökündən dəyişdirir. Bir müddət demək olar ki, tamamilə iflic oluruq və soyuqdan belə titrəmirik. Lakin göz qapaqlarının altındakı gözlər sanki bir şey görən kimi vaxtaşırı bükülür və orta qulaqdakı kiçik əzələlər, hətta tam sükut içində – sanki bir şey eşitdikləri kimi hərəkət edirlər.

Yuxu haqqında öyrənə bildiyimiz hər şey, onun zehni və fiziki sağlamlığımız üçün əhəmiyyətini vurğulayır. Yuxu və oyaqlığın dəyişməsi insan biologiyasının mərkəzi xüsusiyyətidir, fırlanan bir planetdəki həyata, gündüz və gecənin sonsuz dövrünə uyğunlaşır. Son tədqiqatlar göstərir ki, günlük ritm pozğunluğu hallarında diabet və ürək-damar xəstəlikləri riski artır.

Eyni zamanda, müasir həyat tərzi ilə gecə-gündüz növbəsi arasındakı uyğunsuzluq epidemiya halına gəlmişdir. Müasir insan, orta hesabla keçən əsrdə olduğundan 2 saat az yatır. Bu isə, əsasən elektrik lampaları, televizorlar, kompüterlər və smartfonlar ilə əlaqədardır. Süni işıq mühitində yaşamağa vərdiş edən narahat cəmiyyətimiz, yuxunu çox vaxt rəqib kimi qəbul edir. Yuxuya gedərkən beyin aktiv olaraq qalır və xatirələrin yenidən işlənməsinə başlanılır, sonra isə hansını saxlamağa, hansına isə son verməyə qərar verir.

İnsan bədəni iki dövlət arasındakı keçiddə ilişib qalmağı sevmir. Biz ya oyaq, ya da yataq halında qalmağı üstün tuturuq. Beləliklə işığı söndürürük, gözlərimizi yumuruq, yatırıq. Neyronlarımız dərhal vahid ritmdə işləməyə başlayır. Təqribən 86 milyard neyron var ki, onlar beyində İnternet analoquna bənzəyən, elektrik və kimyəvi siqnallarla bir-birinə qarşılıqlı təsir göstərən hüceyrələrdir. Oyaq olduğumuz zaman neyronlar gurultulu izdihama bənzəyir. Beyində əsl fırtına əsir. Beynin gündəlik həyatın xaosundan uzaqlaşaraq daxili işlərə keçdiyini görürük. Bununla yanaşı, hissedici reseptorların fəaliyyəti iflasa uğrayır və tezliklə yuxuya gedirik.

Elm adamları bu dövrü ilk mərhələ, yuxunun “dayaz suyu” adlandırırlar. Təxminən beş dəqiqə davam edir. Sonra beynin dərinliklərindən beyin yarımkürələrinin qabığında bir sıra elektrik impulsları yayılır. Beynin xarici təbəqəsini əhatə edən qatlanmış boz maddə söz və şüur ​​üçün məsuliyyət daşıyır. Bundan sonra ikinci mərhələ başlayır.

Xəyal etdiyimiz zaman beynin fəaliyyəti azalmır. Elm adamlarının düşündüyü kimi, sadəcə onun fəaliyyəti özünü fərqli şəkildə göstərir. Yuxu zamanı, beyin qabığında təzə məlumatların saxlanması stimullaşır, bəlkə də onu uzunmüddətli yaddaşda biliklə əlaqələndirməyə kömək edir. Bəzi mütəxəssislərin fikrincə, noktürnal siqma ritmlərinin tezliyi hətta zehni inkişafın səviyyəsi haqqında bir fikir yarada bilər. Bir xəyalda, şüurlu şəkildə meydana gəlməsi mümkün olmayan bağlantılar yaranır və hamımız bu barədə intuitiv şəkildə təxmin edirik.

Yuxunun fiziologiyası

Beyin həmişə ağıllı seçim etmir. Yuxu güclü şəkildə yaddaşı aktivləşdirir. Buna görə də, məsələn, yorulmuş əsgərlər, insan psixikasına təsir edə biləcək çətin tapşırıqlardan qayıtdıqdan sonra dərhal yatmamağa qərar verirlər. Tanınmış nevroloq Gina Poe’nın dediyinə görə, post-travmatik pozğunluğun yaranmasının qarşısını almaq üçün əsgərlər daha 6-8 saat oyaq qalmalıdırlar. Onun və həmkarlarının apardığı bir araşdırmaya görə, ciddi bir hadisədən sonra dərhal yatağa girdikdə, beynin hisslərə dözə bilməməsindən əvvəl təcrübənin uzunmüddətli yaddaşa çevriləcəyi ehtimal olunur.

Sonrakı mərhələ, gecənin ilk 90 dəqiqəlik tsiklində 50 dəqiqəyə qədər davam edə bilər (sonrakı dövrlərdə onun nisbəti azalır). Siqma ritmləri bir neçə saniyə ərzində bir müddət görünə bilər, ancaq sonra impulslar daha da azalır. Ürək döyüntüsü yavaşlayır. Bədən istiliyi azalır. Ətrafda baş verənlərdən xəbərdar olmağın son əlamətləri yox olur. Daha sonra, yuxunun çox dərinliklərinə uzun bir dalışa başlayırıq. Bədənimizin qidaya ehtiyacı olduğu qədər beynimizin ehtiyac duyduğu dərin, komaya bənzər bir yuxuya gedirik. Bu zaman xəyallar üçün deyil, fizioloji təmizlik üçün nəzərdə tutulub.

Yuxu, istisnasız bütün heyvanlarda olur. Məsələn, zürafələr gündə beş saatdan az yatır, atlar ümumiyyətlə gecənin bir hissəsini ayaq üstə keçirir, bir hissəsini isə yatırlar. Delfinlər beyin yarımkürələrində yatırlar: beynin yarısı yatarkən, digəri oyaq olur – bu onların daim hərəkətdə olmalarına imkan verir. Meduza yuxuya gedə bilər – bədəndəki pulsasiyası nəzərə çarpacaq dərəcədə yavaşlayır və bir hüceyrəli orqanizmlərdə aktivlik və istirahət dövrləri aydın şəkildə fərqlənir.

Yuxunun faydaları

Yuxu, sağlam bir immunitet sistemini, bədən istiliyini və qan təzyiqini qorumaq üçün vacibdir. Yuxu azlığı şəraitində əhvalımızı idarə edə bilmirik. Yəqin ki, yuxu yeməkdən daha vacibdir. Heyvanlar yuxudan məhrum olduqda, aclıqdan daha tez ölürlər. Hətta sağlam insanlar da gecədə bir neçə dəfə oyanırlar, lakin çoxları bunu hiss etmir. Bir neçə saniyədən sonra yenidən yuxuya gedirik. Ancaq bu dəfə yenidən bütün mərhələləri keçmək əvəzinə, beyin tamamilə yeni bir prosesə başlayır və əslində adi olmayan şeylərə yönlənir.

Yuxusuzluq nələrə səbəb ola bilər?

Müntəzəm olaraq gündə 6 saatdan az yatanlarda depressiya və psixoz riski artır. Yuxunun olmaması piylənmə ilə birbaşa əlaqədardır. Nə “mikro yuxu”, nə də tabletlər problemi həll etmir. Yeni doğulmuşlar gündə on yeddi saata qədər yatırlar və bu müddətin yarısını aktiv vəziyyətdə keçirirlər.

Bir yuxu gördüyümüzdə beyin bütün hərəkətləri təkrarlamağa çalışır, lakin beynin kök hissəsindəki sistemlərdən biri motor neyronlarının siqnalları üçün bir şəkildə maneə törədir. Motor siqnallarını tamamilə bloklamaq mümkün deyil və insanlar yuxu hadisələrini ən möhtəşəm bir şəkildə yaşayırlar. Oyanmadan əllərini qaldırırlar, lənətləyirlər və bütün bunları gözləri yumulu edirlər. Nəticədə həm yatan, həm də yaxınlıqda yatan insan əziyyət çəkə bilər…